W tym roku minie pięć lat odkąd w Manufakturze Stylowy Dwór uszyliśmy naszą pierwszą Kokardę Narodową. Taka mała rocznica! Ciężko mi dziś zliczyć, ile uszyliśmy w tym czasie tradycyjnych kokard w formie rozetki, ale było ich całkiem sporo. Równie ciężko jest mi zliczyć, ile razy w tym czasie musiałem wyjaśniać, że nasza Kokarda Narodowa z Orłem z 1919 roku jest poprawna heraldycznie! Mnogość dyskusji już od dawna skłaniała mnie do usystematyzowania informacji, jakie o Kokardach Narodowych udało mi się zdobyć oraz opublikowania ich w jednym miejscu. Zawsze coś stawało na przeszkodzie by się tym zająć, jednak w tym uroczystym roku - na stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości (taka duża rocznica!) postanowiłem dla Was i dla siebie podjąć przysłowiową rękawicę.
POCZĄTEK
W 1917 roku Franciszek Kamocki w swoim dziele O proporcach, banderach, sztandarach i kokardach1 pisząc o ogólnym pochodzeniu kokard wysnuwa tezę, że wywodzą się one z XVIII wiecznej Francji. Później zaadaptowane przez inne nacje noszone miały być w rozmaitych barwach na znak przynależności narodowej, społecznej czy też sympatii partyjnej. Sama nazwa „kokarda” wywodzi się również z francuskiego słowa cocarde oznaczającego noszoną na nakryciu głowy ozdobę z pęku wstążek.
Pocztowy i brygadier kawalerii narodowej z białą kokardą narodową, rys. Michał Stachowicz
Pierwsze kokardy na polskich mundurach2 pojawiły się w XVIII wieku na nakryciach głowy formacji piechoty. Były to okrągłe, najczęściej jedwabne, białe kokardy, których kolor wywodził się bezpośrednio od barw Orła Białego i symbolizował królewską zwierzchność władzy nad wojskiem, dokładnie tak samo jak kokardy francuskie sprzed rewolucji3. Po reformach Sejmu Wielkiego wraz z ujednoliceniem umundurowania wojska kokardę w barwach narodowych wprowadzono na nakrycia głowy wszystkich formacji4. Kiedy zatem do białej barwy Orła dołączyła czerwień tarczy herbowej? Alfred Znamierowski w bardzo ciekawym kompendium o Insygniach, symbolach i herbach polskich (Warszawa, 2003r.) wskazuje, że barwy te po raz pierwszy łącznie i w charakterze barw narodowych pojawiły się w 1792 roku, podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Tamże damy wystąpiły w białych sukniach przepasanych czerwoną wstęgą, a panowie nałożyli na siebie szarfy biało-czerwone. Jednak kolor czerwony na samych kokardach pojawi się dopiero w kolejnym stuleciu.
XIX WIEK
Mogłoby się wydawać, że utrata pod koniec XVIII wieku państwowości przez Rzeczpospolitą, a zarazem idąca za tym niemożność posiadania własnych sił zbrojnych, z którymi historia kokardy jest nierozerwalna spowoduje wyrwę w historii tejże. Nic bardziej mylnego! Przez całe stulecie Polacy wykorzystując każdy możliwy powiew wolności dopisywali złotymi zgłoskami kolejne karty historii. I tak już w 1812 roku, jak przypomina w swoim kompendium Znamierowski, po proklamowaniu przez sejm przywrócenia Królestwa Polskiego noszono je na masową skalę. Co ciekawe, kokardy z tego okresu były czerwono-niebieskie, gdzie czerwień występowała w odcieniach karmazynu, pąsa bądź amarantu, a niebieski - granatu bądź szafiru. Barwy te, jako dominujące przed rozbiorami w Wojsku Polskim uznawane były również za barwy narodowe. Kokarda biało-czerwona pojawiła się kilkanaście lat później, kiedy Sejm Królestwa Polskiego z okresu Powstania Listopadowego podjął 7 lutego 1831 r. pierwszą w historii uchwałę w sprawie Kokardy Narodowej. Tamże czytamy:
Izba Senatorska i Izba Poselska po wysłuchaniu Wniosków Komisji Sejmowych, zważywszy potrzebę nadania jednostajnej oznaki, pod którą winni się łączyć Polacy, postanowiły i stanowią:
Artykuł 1.
Kokardę Narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym.
Artykuł 2.
Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie te kolory nosić mają w miejscu gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.
W tym okresie barwę czerwoną na kokardach umieszczano jako wewnętrzny krąg. Tak więc z heraldycznego punktu widzenia była to kokarda czerwono-biała gdzie czerwień była sercem kokardy, a kolor biały stanowił jej otok.
W XIX wieku biało-czerwone kokardy przypinali jeszcze powstańcy w Krakowie podczas rewolucji w 1846 roku, a dwa lata później Komitet Narodowy Polski w Poznaniu w Wielkim Księstwie Poznańskim ustanowił je jako oficjalne oznaczenia powstańcze.
Czapka oficera strzelców Juliusza Bykowskiego z 1863 r. – czapka z siwego sztucznego baranka z karmazynową kokardą, na której widoczny jest metalowy Orzeł, zbiory MWP.
Kolejnym i ostatnim zarazem powstańczym zrywem w tym wieku, którego znakiem rozpoznawczym stały się Kokardy Narodowe było Powstanie Styczniowe, które wybuchło w 1863 roku. Powstańcy często zamiast białego serca umieszczali na kokardach polskie orły co było poprawne heraldycznie. Trochę zamętu w tym temacie sprawił Artur Grottger, polski malarz, który trzy lata po powstaniu namalował słynny dziś dyptyk Pożegnanie i Powitanie powstańca. Na pierwszym z obrazów widzimy scenę, na której kobieta w żałobnej sukni żegna powstańca wyruszającego do walki. Podczas pożegnania przypina mu do rogatywki kokardę z czerwonym sercem i białym otokiem, które częściej spotykano jednak podczas Powstania Listopadowego.
XX WIEK
Przyglądając się blisko trzystuletniej historii naszych narodowych kokard da się dosyć łatwo zauważyć, że apogeum ich popularności przypada właśnie na pierwszą połowę XX wieku. Nadzieje niepodległościowe jakie wśród Polaków rozbudziła Wojna Światowa pomiędzy krajami zaborczymi oraz dążenia w tym czasie wielu środowisk do odzyskania tejże spowodowały praktyczną potrzebę zamanifestowania przezeń swojej polskości. Jak się okazało, najprostszym jej sposobem było upięcie tradycyjnej biało-czerwonej kokardy. Najważniejszym środowiskiem, które w ten sposób w tym czasie odwołało się do omawianego dziedzictwa były Legiony Polskie, w których ułani przypinali je do rogatywek. Kokardy pojawiały się również w Polskich Drużynach Strzeleckich, które w chwili wybuchu wojny zostały scalone z Legionami. W swoim archiwum dysponuję zdjęciem heraldycznej kokardy z orzełkiem strzeleckim, która należała do ułana I Brygady. Trzecim środowiskiem, które w tym miejscu należy wymienić z nazwy to Polskie Towarzystwa Gimnastyczne. Odznaki „Sokoła” mocowane na kokardach w barwach narodowych pojawiały się już przed 1914 rokiem i były oczywiście przypinane do czapek. Widziałem w sumie kilka egzemplarzy, każdy się czymś wyróżniał, ale wszystkie łączył motyw odznaki. Jeden z egzemplarzy można dziś zobaczyć w wydanej niedawno książce o polskiej biżuterii patriotycznej5. Zdjęcie z książki prezentuję poniżej:
Kokarda opisana w książce jako broszka pochodzi z 1916 roku. Warto w tym miejscu przyjrzeć się również drugiej kokardzie widocznej po prawej stronie, pochodzącej z tego samego roku. Wykorzystano na niej wzór patriotycznego orzełka z czasów I Wojny Światowej mocno inspirowanego Powstaniem Styczniowym. Orzeł w swojej estetyce w wyraźny sposób nawiązuje do wzorów biżuterii patriotycznej z połowy XIX wieku. Trzyma w szponach wstęgę z napisem: „BOŻE ZBAW POLSKĘ”. Sam orzełek jak i kokarda stanowią bardzo ciekawy przykład, jak duże znaczenie miały tradycje Powstania Styczniowego dla społeczeństwa polskiego doby walk o Niepodległość. Repliki obu powyższych egzemplarzy produkujemy dziś w naszej Manufakturze! Kokarda Narodowa nie straciła na popularności również po odzyskaniu niepodległości - w 1919 r. stała się nawet na krótko oficjalnym znakiem powstańczego wojska w Wielkopolsce (kokarda prosta z białym sercem i czerwonym otokiem), a w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. kokardy znaczyły żołnierzy-ochotników oraz wspomagających wojsko duszpasterzy, tzw. kapelanów lotnych6. O dużej popularności biało-czerwonych kokard we wspomnianej wojnie świadczą dziś propagandowe plakaty z tego okresu7.Poniżej kilka przykładów.
Okres odzyskiwania przez Polskę niepodległości to także czas wzmożonej dyskusji o samej kokardzie - wspomniany na samym początku naszych rozważań Franciszek Kamocki w 1917 roku w swojej rozprawie O proporcach... jednoznacznie sprecyzował jak powinna wyglądać prawidłowa kokarda: (...) będzie mieć serce (środek) białe objęte kołem czerwonema otok znów biały. / Prawidło to bezwzględnie stale jednak nie jest; naprzód więc ze znaków o dwu tynkturach bywają także tworzone kokardy bez drugiego otoka; (...). Dwa lata później Adam Chmiel w odczycie wygłoszonym na Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa miłośników historii i zabytków Krakowa doprecyzował jasno, że: (...) Nie może być jednak ta kokarda utworzona w ten sposób, ażeby środek zajmował kolor czerwony a otok biały. Tynktura biała w kokardzie narodowej musi zajmować zawsze miejsce pierwsze8. Swój odczyt o barwach narodowych Chmiel uzupełnił grafiką, której interesujący nas fragment przedstawiam poniżej:
Powyższe przepisy zostały zwięźle sprecyzowane w 1931 roku w słynnej Encyklopedii „Gutenberga”, tamże przeczytać możemy, że:
„Kokardki państwowe (narodowe) polskie okrągłe mają mieć:
1) środek (serce) biały objęty kołem czerwonem poza którem na zewnątrz jest jeszcze biały otok albo
2) kokardka narodowa polska ma mieć tylko środek (serce) biały otoczony na zewnątrz barwą czerwoną (cynober).
Kolor bowiem biały jako zastępujący godło Orła białego musi być zawsze na pierwszem miejscu drugie miejsce przypada barwie tarczy t. j. barwie czerwonej”.
Podczas kolejnej, drugiej już Wojny Światowej kokardy jako symbol przynależności narodowej zeszły na dalszy plan. W dużej mierze było to spowodowane koniecznością długiej pracy w konspiracji. Kiedy Armia Krajowa w 1944 roku podjęła otwartą walkę, na swój symbol wspomnianej przynależności wybrała naramienne opaski w barwach narodowych, które pojawiały się już wcześniej w naszej historii, a także później, aż do 1980 roku gdzie można było je spotkać wśród członków „Solidarności”. Biało-czerwone kokardy nie wróciły do łask również podczas ostatniego, powojennego powstania antykomunistycznego - tutaj symbolem powstańców stały się wojskowe, zakazane w tym okresie ryngrafy9.
XXI WIEK
Współczesność przyniosła Kokardom Narodowym prawdziwy renesans. Zaczęło się niepozornie, kiedy w 2006 roku podczas obchodów Powstania Wielkopolskiego zainicjowano w Wielkopolsce akcję przypinania kokard. Akcja przybrała charakter cykliczny, a kokardy rozdystrybuowane przez ostatnią dekadę podczas obchodów liczą się już pewnie w setkach tysięcy. Kolejny przełom nastąpił w 2008 roku, kiedy kokardę podczas obchodów 90. rocznicy odzyskania niepodległości przypiął śp. Lech Kaczyński, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Dwa lata później kokarda pojawiła się również na piersi Bronisława Komorowskiego jednak nie obeszło się wtedy bez skandalu. Prezydent po prawej stronie marynarki miał przypiętą kokardę z czerwonym sercem. Spór, który trwał kilka lat przyniósł jednak dobre owoce. W kwietniu 2014 roku pojawiło się zarządzenie ministra obrony narodowej w sprawie sposobu i okoliczności stosowania symboli Rzeczypospolitej Polskiej w jednostkach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w którym pojawiły się również znormalizowane przepisy dotyczące naszych polskich kokard:
ROZDZIAŁ IV
Barwy Rzeczypospolitej Polskiej
§ 22.
3. Kokardy narodowe w barwach biało-czerwonych:
1) mogą być używane w szczególności z okazji: Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, Święta Narodowego Trzeciego Maja, Święta Wojska Polskiego i Narodowego Święta Niepodległości;
2) wpinane są z lewej strony w klapę munduru lub ubioru cywilnego;
3) składają się z dwóch okręgów: białego centralnego oraz okalającego go czerwonego, o średnicy 40 do 60 mm, przy czym promień okręgu białego powinien stanowić ½ promienia kokardy.
Na poniższym zdjęciu znajduje się kokarda wykonana według powyższych przepisów (pierwsza z góry).
Pozostałe, poprawne heraldycznie formy w jakich kokardy mogą jeszcze występować to:
- kokarda heraldyczna w formie najbardziej rozbudowanej (drugi rząd, pierwsza z lewej)
- kokarda heraldyczna z orzełkiem wzór 1919 (w środku)
- kokarda heraldyczna z orzełkiem III RP (pierwsza z prawej)
Do tego dochodzi oczywiście wiele poprawnych form stricte historycznych. Ostatnim mitem, który w tym miejscu należy jeszcze odkłamać jest być może ten najważniejszy:
KOKARDA NARODOWA NIE JEST KOTYLIONEM!
Łukasz Górka
Ps. Kokardy z naszej Manufaktury dostępne są w tym miejscu -> https://stylowydwor.pl/pl/polskie-kokardy-narodowe
Przypisy:
1 - O proporcach, banderach, sztandarach i kokardach., F. Kamocki, Warszawa 1917 r.
2 – W tekście skupię się wyłącznie na historii oraz ewolucji kokardy narodowej na terenie naszej Rzeczypospolitej, niemniej równie ciekawym zagadnieniem jest historia kokard noszonych przez polskie jednostki na obczyźnie. Gwoli historycznej uczciwości historię tych kokard należy jednak przypisać odpowiednim kontekstom - według tego klucza np. historia kokardy Legionów Polskich we Włoszech jest częścią historii kokardy francuskiej.
3 – Francuskie białe kokardy regimentów z czasów monarchii zostały zastąpione po 1792 roku kokardami rewolucyjnymi, które połączyły biały kolor kokardy królewskiej z czerwono-niebieskimi barwami zbuntowanej stolicy Francji.
5 - Polska Biżuteria Patriotyczna i pamiątki historyczne XIX i XX wieku, W. Postuła, Warszawa 2017 r.
6 – Polska Kokarda Narodowa, T. Jeziorowski (członek Komisji Heraldycznej), ulotka Fundacji PGNiG, http://o-nauce.pl/2-2/zajrzyj-ponad-horyzont/polska-kokarda-narodowa
7 – Większość plakatów z wojny polsko-bolszewickiej udało nam się zreprodukować. Dostępne są w tym miejscu -> https://stylowydwor.pl/pl/obrazy-i-plakaty_wojna-polsko-bolszewicka-1919-1921
8 – Odczyt Adama Chmiela został opublikowany pt. „Barwa i chorągiew polska” w cyklu Biblioteka Krakowska, nr 56, Kraków 1919r.
9 - http://budujemydwor.pl/ryngrafy-zolnierzy-wykletych/
10 - ZARZĄDZENIE Nr 5/MON MINISTRA OBRONY NARODOWEJ z dnia 9 kwietnia 2014 r. w sprawie sposobu i okoliczności stosowania symboli Rzeczypospolitej Polskiej w jednostkach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, powielanie i wykorzystywanie tekstu bądź jego fragmentów bez zgody autora zabronione.
broobby
cheapest cialis generic online Raleigh, USA 2022 06 04 07 59 52