Jednym z ważniejszych i zarazem najbardziej kontrowersyjnych zagadnień związanych z nowymi realizacjami dworków i domów w stylu dworu jest z pewnością ich otoczenie. Wielokrotnie da się słyszeć z ust ludzi nieprzychylnych architekturze dworkowej komentarze o strasznych osiedlach „dworów” budowanych na 500-metrowych działkach. W opinii tej jest trochę racji, ale zdecydowanie więcej… niezrozumienia. No właśnie. W jaki sposób dawniej wybierano najlepsze miejsce dla rodzinnej siedziby?

Któż nie oglądał „Pana Tadeusza”? Wielu z nas widziało również najnowszą ekranizację „Ślubów panieńskich”. Występujące tam dwory, odpowiednio z początku XIX i połowy XVIII wieku nieodzownie kojarzą się nam również z okiennicami. Przeglądając litografie czy drzeworyty z epoki możemy zauważyć, że okiennice w tym okresie były zdecydowanie chętniej stosowane niż w wiekach wcześniejszych i późniejszych…^* Tak więc, jeśli myślimy o stylowym wykończeniu dworu, nie zapominajmy również o poszczególnych epokach. Okiennice najczęściej stosowane były we dworkach szlachty zagrodowej oraz w parterowych dworach klasycystycznych. Częściej w drewnianych, niż w murowanych.

Polski dwór, pomimo celowej dewastacji zarówno autentycznych obiektów zabytkowych, jak i systematycznego niszczenia świadomości społecznej po 1944 roku, nadal inspiruje sporą grupę inwestorów. Na początku XXI wieku wciąż powstają obiekty nazywane dworami zarówno przez fundatorów jak i projektantów. Wiele z nich nie posiada jednak atrybutów, które uprawniałyby nazywanie tych domów dworami.

Dziś, tak jak i dawniej nikt nie wyobraża sobie budowy domu, dworu bez przytulnego kominka. Ta sama w istocie chęć posiadania w ostatnim dwudziestoleciu miała jednak zupełnie inne podłoże. Kilka stuleci temu kominki i później piece były jedynym znanym sposobem ogrzania domu w okresie mrozów. W ostatnich latach kominek pełnił jedynie funkcję dekoracyjną nadającą wnętrzu charakter. Dziś jednak w dobie dynamicznie rozwijających się nowych technologii grzewczych i kominki wracają do źródła stwarzając możliwość bycia głównym źródłem ciepła.

Styl dworkowy narodził się na przełomie XIX i XX wieku i rozwijany był intensywnie aż do czasów II wojny światowej. Wówczas styl ten w niezwykły sposób integrował społeczeństwo pozbawione państwa i suwerenności przez prawie półtora wieku wstecz. W tym okresie narodził się również pomysł zaadaptowania charakterystycznych cech architektury dworu jako wiejskiej siedziby do budownictwa miejskiego oraz użyteczności publicznej.

Nawet tradycyjny dwór, jeśli ma służyć XXI-wiecznym mieszkańcom w każdym aspekcie życia, musi być wyposażony w garaż oraz chociaż jedno pomieszczenie gospodarcze. O ile połączenie funkcji obu pomieszczeń nie powinno stanowić problemu, ich lokalizacja w bryle może już przyprawić o porządny ból głowy. Inwestora – jeśli chce budować w zgodzie z tradycją, względnie osobę oglądającą budynek, jeśli inwestor pozamiata podstawowe zasady tworzenia architektury dworu pod przysłowiowy dywan.

Dziś nikt nie wyobraża sobie domu mieszkalnego bez tarasu, bez zgrabnego połączenia salonu z ogrodem i bez otwarcia się na szeroko pojętą naturę. Tendencja owa nie omija również nowobudowanych domów w stylu dworkowym. Niektóre szkoły architektoniczne wiążą te trendy głównie ze współczesnym człowiekiem przypisując je wzmożonym potrzebom intymności i prywatności. Jeśli jednak zagłębimy się w ewolucję stylu architektonicznego dworu polskiego na przełomie ostatnich wieków, wniosek powyższy zostanie w istocie obalony.

Dziury, które aperturas (otworami) zowią, w ścianach dwojakie są: to jest okna i drzwi. Co do okien, te w nich mają być przestrogi.¹ Tak miał rozpocząć rozdział „o dziurach potrzebnych w ścianach” w swoim opracowaniu siedemnastowieczny budowniczy dworów, zamków i pałaców. Dziś dwie najważniejsze przestrogi płynące z doświadczeń nowopowstających dworów to szprosy i wielkość okien. A w zasadzie to brak szprosów i przewymiarowanie otworów okiennych w nawiązaniu do dawnego stylu. Nim jednak przeanalizujemy to, z czym mamy do czynienia dziś sięgnijmy do korzeni, czyli do zasad budowniczych XVII i późniejszych wieków.

Tak miał w „Panu Tadeuszu” napisać przed laty Adam Mickiewicz. W dzisiejszej lekcji stylu omówimy kilka zagadnień związanych z dworem drewnianym. Kilka, ponieważ trzy poprzednie lekcje dotyczące projektu, bryły dworu i portyku w całości tyczą się również dworów z drewna. Dziś, tak jak obiecałem w tekście o materiale budowlanym, poświęcę oddzielny tekst temu budulcowi.

Dziś nikt nie wyobraża sobie dworu polskiego bez tradycyjnych, centralnie usytuowanych na elewacji frontowej dwóch albo czterech kolumn podpierających klasycystyczny fronton. Jeszcze w XVII wieku nie było to jednak takie oczywiste.

Tradycyjną i najczęściej stosowaną bryłą dworu jest forma czworograniasta. Z historii architektury dworkowej moglibyśmy przytoczyć oczywiście wiele odstępstw od tej zasady, jednak dla nas najważniejszy w rozważaniach jest zawsze punkt wyjścia, a raczej tak jak w tym wypadku - wejścia w dane zagadnienie.

Projekt, plan dworu czy też jego forma, jak pisał w XVII wieku jeden budowniczy¹,  Wprzód powszechne reguły wspomnę de compartitione, która największa i najpotrzebniejsza część inwencyjnej i formy budynku i w której wszytka zawisła wygoda.
Compartitionem, to znaczy umiejętnym i rozsądnym podzieleniem budynku na poszczególne pomieszczenia. W XVII wieku obowiązywało odnośnie tego dziewięć zasad.

Obrawszy miejsce do budynku, więc już gotuj co prędzej materyją. Ale rzeczesz, jaką? Odpowiadam, jeżeli podług zwyczaju polskiego – drzewo. Tym najwięcej budujemy, ale, moim zdaniem, źle i nieuważnie; częścią dla nietrwałości, częścią dla niebezpieczeństwa. Gdyż dom drewniany (jak mówią) jest stos drew dobrze ułożony. Więc i koszt, gdyby do rachunku przyszło, niewielą większy jest w murowaniu, zwłaszcza gdzie kamień jest bliski, zwłaszcza na jedno piętro, zwłaszcza gdy mury nazbyt nie szerokie. Ale że zwyczajnie Polacy lubią bez wszelkich zawodów i prętko budować i o drzewianych budynkach mówić będę.

Ilość tak zwanych „gotowych projektów” nawiązujących do stylu dworkowego rośnie z roku na rok. Zdaje się więc, że nazywanie tego zjawiska zdawkowo „modą” nie do końca odpowiada prawdzie. Moda przemija. I powraca. I znów przemija. W przypadku zjawiska, o którym mowa odpowiedniejsze byłoby raczej stwierdzenie, że na naszych oczach rodzi się kolejny styl architektoniczny nawiązujący w sposób bezpośredni do tradycji i historii naszego narodu.