Piję za dom Radziwiłłów, który od tak
dawna przeszłości naszej służy
-Józef Piłsudski, Nieśwież,
26 października 1926

Niniejszy tekst ma za zadanie przedstawić czytelnikowi zarys zjawiska, jakim jest odradzanie się architektury dworkowej po upadku komunizmu. Czy w dzisiejszym świecie jest jeszcze miejsce na historyzujące budownictwo? Jaka jest dziś tożsamość kulturowa polskiego dworu?

Na szczęście, na zdrowie, na to
Boże Narodzenie…żeby się darzyło
w komorze, oborze, wszędzie, daj Boże…

Dziś w świadomości Polaków Wigilia Bożego Narodzenia to najbardziej rodzinne i uroczyste święto w roku. Jest to wieczór prawdziwego zbliżenia, odpuszczenia wzajemnych win i urazów, czas i lekcja miłości. W narodzie tak bardzo chrześcijańskim jak naród polski, ten właśnie wieczór, bardziej niż jakikolwiek inny stał się wieczorem refleksji i zadumy. W Polsce XVIII, XIX i XX wieku Wigilia nie zawsze, i nie dla wszystkich Polaków, była czasem radosnym. Przeciwnie, bywała często czasem cierpienia i smutku, ale jednak kontemplowanego w gronie rodziny i przyjaciół. Powstania, walki o niepodległość, więzienia, Sybiry i emigracje, uczyniły z radosnego święta narodzin Jezusa Chrystusa coś w rodzaju eucharystii, refleksji cierpienia narodu polskiego utożsamianego z męką Pańską.

Zachowanie tożsamości kultury narodu to zachowanie jej moralnych wartości. Tylko w oparciu o nie może rozwijać się prawdziwy humanizm, godność człowieka, prawdziwa wolność. Naród zachował mimo przeszło stu lat swoją tożsamość dzięki własnej kulturze (…). Kultura to dzieła literackie, plastyczne, muzyczne, to dzieła historyków. Ale kultura przede wszystkim to człowiek. Jaki jest ten człowiek, taki będzie naród. Jeśli będzie on moralnie zdrowy, jeśli będzie żył z Chrystusem, to będzie spełniał również swoje polskie i polonijne powołania. Zachowa w następujących po sobie pokoleniach świadomość przynależności do polskiego narodu, do polskiej kultury, tak głęboko zakorzenionej w chrześcijaństwie.

[Jan Paweł II, Rzym, 1984]

…by kiedy wody potopu opadną, ziomkowie mieli skąd brać wzory dla odbudowania kraju w stylu słowiańskim
[książę Zygmunt Czartoryski z Rokosowa (1896)]

By zacząć swoją opowieść o dworze polskim muszę się odnieść do pytania, które często można znaleźć na rozmaitych forach internetowych: Co to jest polska architektura? W pytaniu tym wyczuwalna jest odrobina wątpliwości; Czy Polacy mają w ogóle coś takiego co można by nazwać własnym, rodzimym wzorcem architektury? Osoba znająca temat powinna z grubej rury i bez namysłu wygarnąć: oczywiście, chociażby styl zakopiański i dwór polski. Ten pierwszy zostawimy sobie do omówienia na inna okazję, a mówić będziemy tu przede wszystkim o dworze jako siedlisku odwiecznym Polaków. Dużo czasu nam jednak zajęło by styl narodowy wypracować, a to po to tylko by został on zmieciony przez wojny, nazizm i komunizm.