Jeśli w III RP jakieś państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej znacznie przyczyniło się do zachowania pamięci i popularyzowania tematu dworu polskiego, to była to… poczta. W okresie pięciu lat, od 1997 do 2001 roku, Poczta Polska wyemitowała siedem serii znaczków pocztowych zatytułowanych „Dworki polskie”. Liczyły one w sumie 25 różnych znaczków przedstawiających zachowane dwory. Wszystkie wyemitowane w wielomilionowych nakładach.

A w zasadzie to „O pałacach wiejskich i dworach z epoki po Stanisławie Auguście i budowniczym królewskim Jakóbie Kubickim”, ponieważ tytuł mówi tutaj w zasadzie wszystko. Książka ta to kolejny po „Krótkiej nauce budowniczej dworów…” reprint traktujący o naszej narodowej architekturze wydany nakładem wydawnictwa Graf_ika.

Autor „Krótkiej nauki budowniczej dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego” w zakończeniu swej pracy napisał:
Skończyłem naukę budowniczą, w której mało słów potrzeba i dyskursu, ale raczej abrysu i wizerunku, oko bowiem więcej jednym pojrzeniem poda do uwagi niźli długa mowa… ¹

Tak miał w „Panu Tadeuszu” napisać przed laty Adam Mickiewicz. W dzisiejszej lekcji stylu omówimy kilka zagadnień związanych z dworem drewnianym. Kilka, ponieważ trzy poprzednie lekcje dotyczące projektu, bryły dworu i portyku w całości tyczą się również dworów z drewna. Dziś, tak jak obiecałem w tekście o materiale budowlanym, poświęcę oddzielny tekst temu budulcowi.

W zasadzie Józef Brandt nie powinien się dziś znaleźć w tym miejscu. Artysta ten tworzył genialne obrazy batalistyczne osadzone w XVII wieku obrazujące walki kozacko-tatarskie i wojny szwedzkie z tejże epoki („Chodkiewicz pod Chocimiem”, „Odbicie jasyru”). Malował sceny historyczno-rodzajowe takie jak „Wyjazd Jana Sobieskiego na polowanie” i w dalszej kolejności dopiero sceny rodzajowe.

Czy na początku XXI wieku można budować dwory? Wśród osób zainteresowanych odpowiedzią na to pytanie panują różne, często skrajne, opinie – miała napisać w 2006 roku Barbara Nahorny w pierwszej poważnej publikacji traktującej o tym zagadnieniu, a mianowicie w „Nowych obliczach polskiego dworu” wydanych przez wydawnictwo „migut media”. Autorka nie udziela jednak odpowiedzi wprost. W Internecie, radiu, literaturze można co jakiś czas napotkać wypowiedzi osób zainteresowanych tematem, jednak do tej pory nie zebrano tych najważniejszych opinii w jednym miejscu. Redakcja portalu budujemydwor.pl postanowiła uzupełnić tę lukę przytaczając czytelnikom wypowiedzi wspomnianej pani oraz panów Komudy, Rydla, Kowalskiego, Jaroszyńskiego i innych.

 Prezentujemy mały słownik architektoniczny opiewający w najważniejsze pojęcia związane z architekturą polskiego dworu.

Tak więc brak ogromnych funduszy dla prawdziwego miłośnika dworu, nie będzie przeszkodą. Dwór może mieć i 120 i 1200m2, może mieć na podłogach marmury, lub sosnowe deski, wreszcie może być umeblowany mahoniowymi XVIIIw antykami, lub stylowymi kopiami z początków XXw.

Dziś nikt nie wyobraża sobie dworu polskiego bez tradycyjnych, centralnie usytuowanych na elewacji frontowej dwóch albo czterech kolumn podpierających klasycystyczny fronton. Jeszcze w XVII wieku nie było to jednak takie oczywiste.

Mimo oczywistego pierwszego wrażenia, książka nie jest typowym albumem pełnym zdjęć. Choć tych jest w nim oczywiście najwięcej. Jedno jest pewne – winna ona znaleźć się w domowej bibliotece wszystkich osób budujących dwory, remontujących istniejące lub po prostu interesujących się nimi na co dzień.

Artur Sudak to współczesny artysta malarz. Choć muszę przyznać, że z jego obrazów nie da się odczytać tej naszej współczesności. Przedstawiają one zapomniane sytuacje, sceny rodzajowe, martwą naturę oraz architekturę. Tę ostatnią w większości reprezentują polskie dwory i to jej głównie poświęcimy uwagę.

Józef Chełmoński to malarz znany wszystkim doskonale z takich obrazów jak przedstawiający bitwę z czasów Konfederacji Barskiej „Kazimierz Pułaski pod Częstochową” czy dzieł, których tematem są rozmaite scenki rodzajowe, a także słynnych, końskich „czwórek” i „trójek”. Warto pamiętać, iż spod pędzla tego artysty wyszły również dwa wizerunki dworów polskich.

Choć Włodzimierz Tetmajer malował głównie wiejskie sceny rodzajowe, pejzaże oraz polichromie kościelne; to wśród dzieł przez niego namalowanych odnaleźć możemy dwa obrazy przedstawiające dwór polski.

Już za życia malarki jej realistyczno-impresyjna sztuka uważana była za należącą do przeszłości...

Powiadają niekiedy recenzenci o albumach, że to zbiory wybitnych, wyjątkowych, niepowtarzalnych fotografii. Zawsze kiedy przeglądam album Stanisława Markowskiego, nachodzi mnie refleksja, że to niewiarygodny zbiór... codziennych, zwykłych zdjęć.

Projekt, plan dworu czy też jego forma, jak pisał w XVII wieku jeden budowniczy¹,  Wprzód powszechne reguły wspomnę de compartitione, która największa i najpotrzebniejsza część inwencyjnej i formy budynku i w której wszytka zawisła wygoda.
Compartitionem, to znaczy umiejętnym i rozsądnym podzieleniem budynku na poszczególne pomieszczenia. W XVII wieku obowiązywało odnośnie tego dziewięć zasad.

Ilość tak zwanych „gotowych projektów” nawiązujących do stylu dworkowego rośnie z roku na rok. Zdaje się więc, że nazywanie tego zjawiska zdawkowo „modą” nie do końca odpowiada prawdzie. Moda przemija. I powraca. I znów przemija. W przypadku zjawiska, o którym mowa odpowiedniejsze byłoby raczej stwierdzenie, że na naszych oczach rodzi się kolejny styl architektoniczny nawiązujący w sposób bezpośredni do tradycji i historii naszego narodu.

Niegdyś dwór szlachecki naturalnie wpisany był w polski krajobraz. Jako główna siedziba właścicieli ziemskich pojawiał się na wszystkich terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów już od połowy XVII wieku. Rezydencjonalny, zakorzeniony w polskiej tradycji architektonicznej budynek, był jednak zawsze czymś więcej niż tylko domem mieszkalnym. Otoczony infrastrukturą gospodarczą, parkiem i charakterystycznym klombem dwór polski był prawdziwym ośrodkiem szlacheckiej kultury, obyczaju, centrum kultywowania tradycji rodowych oraz narodowych i w całościowym rozrachunku ostatnim bastionem walki o wolność Ojczyzny. Tak było do 1945 roku.

Wolumin to wyjątkowy, piękny i specyficzny na tyle, by zrecenzować w pierwszej kolejności.  Bez wątpienia powinien on  trafić w ręce zainteresowanego jeszcze przed rozpoczęciem budowy własnego dworu. „Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego” to swoisty opis techniczny do XVII – wiecznego projektu.

W 2008 roku wydawnictwo „Graf_ika” wypuściło na rynek ekskluzywne, jednotomowe wydanie reprintu „Dworów Polskich…”. Przypadek sprawił, że w moje ręce trafił jeden z egzemplarzy tego jedynego w swoim rodzaju zbioru fotografii, z których wiele przedstawia dwory z moich rodzinnych okolic. Niejednego wieczora powracałem do tych zdjęć z tęsknotą w sercu, by pewnego dnia po prostu... wyruszyć śladami mistrza Leonarda.