Aby móc dziś znów tworzyć dwory i dworki polskie należy przeżyć po raz wtóry ich genezę i rozwój, od klety pierwotnej i chaty kurnej – aż do ich najdoskonalszych i najwyższych przekształceń w dworach z końca XVIII wieku.

Na podróżniczej trasie Leonarda Durczykiewicza w 1912 roku znalazł się między innymi pałac w Uzarzewie. Leżący na ówczesnych ziemiach powiatu poznańskiego wschodniego i liczący 825 hektarów majątek ziemski, którego częścią był oczywiście pałac należał w tamtym czasie do Józefa Żychlińskiego. Majątek w posiadaniu rodziny znajdował się już od kilku pokoleń, a budynek, który Durczykiewicz uwiecznił na fotografii został wybudowany przez ojca ówczesnego właściciela, również Józefa.

Wśród siedzib ziemiańskich, które zostały upamiętnione w albumie „Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem” są też takie, które dziś już nie istnieją. Przemierzając więc wielkopolskie drogi Śladami Durczykiewicza można napotkać miejsca, gdzie jedynym śladem po budynku pozostaje zrobiona sto lat temu fotografia oraz adnotacja…

Wśród siedzib ziemiańskich, które zostały upamiętnione w albumie „Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem” są też takie, które dziś już nie istnieją. Przemierzając więc wielkopolskie drogi Śladami Durczykiewicza można napotkać miejsca, gdzie jedynym śladem po budynku pozostaje zrobiona sto lat temu fotografia oraz adnotacja…

Piotrowo na początku XX wieku było własnością rotmistrza Antoniego Unruga. Najstarsze zapiski o tej miejscowości sięgają końca XVI wieku i informują o tym, że mieszkał tutaj Stanisław Ossowski. Dwieście lat później miejscowość należała do rodziny Kęszyckich i w tym okresie przeszła w ręce OO. Franciszkanów ze Śremu. Nim majątek trafił w ręce rotmistrza, znajdował się jeszcze w posiadaniu rodziny Sypniewskich i Kosińskiego z Koszut.

Wśród siedzib ziemiańskich, które zostały upamiętnione w albumie „Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem” są też takie, które dziś już nie istnieją. Przemierzając więc wielkopolskie drogi Śladami Durczykiewicza można napotkać miejsca, gdzie jedynym śladem po budynku pozostaje zrobiona sto lat temu fotografia oraz adnotacja…

Wśród siedzib ziemiańskich, które zostały upamiętnione w albumie „Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem” są też takie, które dziś już nie istnieją. Przemierzając więc wielkopolskie drogi Śladami Durczykiewicza można napotkać miejsca, gdzie jedynym śladem po budynku pozostaje zrobiona sto lat temu fotografia oraz adnotacja…

Koszuty, powiat średzki, własność Witolda Kosińskiego, herbu Rawicz. Od roku 1750 jest majątek ten bez przerwy w posiadaniu rodziny Maryi z Rekowskich Kosińskiej [Zmarła w roku 1911]. – Obszerny dwór zbudowany został w roku 1567 przez nieznanego architekta. – Tu przebywał kilka lat w gościnie Michał Kuszel, pułkownik czwartego pułku wolnych strzelców z roku 1830-31. Zmarł też tutaj w roku 1856, a wdzięczni rodacy wystawili mu drogą składek na cmentarzu przy istniejącym tu dotychczas drewnianym kościółku, pochodzącym z drugiej połowy 16.wieku, piękny pomnik, wyobrażający złamaną marmurową kolumnę.

Znajdujący się w malowniczym położeniu klasycystyczny dwór w Bytyniu leży pomiędzy Jeziorem Bytyńskim, a obecną drogą krajową nr 92. Nie spotkał go los wielu opuszczonych dziś podupadłych i zrujnowanych siedzib ziemiańskich. Zadbany budynek otoczony jest wypielęgnowanym parkiem. To właśnie młode, niepozorne drzewa odgradzają dzisiaj od otaczającego świata dom wybudowany w 1785 roku dla rodziny Niegolewskich. Parterowy budynek przeszedł w XIX wieku dwie duże rozbudowy, które nadały mu aktualny, piętrowy kształt. W 1912 roku – kiedy to został po raz pierwszy uwieczniony na fotografii – był on własnością panny Heleny Gąsiorowskiej. Został przez nią odziedziczony po ojcu, Bronisławie, którego matka pochodziła z rodziny Niegolewskich.

Więckowice to kolejny na naszym podróżniczym szlaku majątek z bogatą historią. Miejscowość pojawiająca się w tekstach źródłowych już w 1387 roku należała przez bardzo długi czas do rodziny Więckowskich, jednak Leonard Durczykiewicz fotografował ją już jako własność Zofii z hrabiów Czapskich Breziny. Nim jednak majątek ów trafił w ręce Brezów, należał w XVIII wieku kolejno do Zbijewskich, Bielińskich i Drwęskich. W 1805 roku Roch Drwęski sprzedał go Adamowi Turno za cenę 112 500 złotych polskich. W 1825 roku posiadłość sprzedana została Mycielskiemu z linii Szamotulskiej za 40 000 talarów. Do rąk Brezów dwór trafił siedem lat później jako wiano Konstancji Mycielskiej wniesione do małżeństwa z Józefem Berezą, pułkownikiem wojsk polskich. W rodzinie Berezów majątek pozostał do czasów XX wojny światowej.

Podróżując wiele po Księstwie zauważyłem, że pamiątki nasze – dwory i dworki szlacheckie – owe świadki dawnej świetności, z dniem każdym uszczuplają się już to przez przebudowywania historycznych siedzib naszych przodków, już to przez rozbieranie i stawianie nowych. Dziś nie wiemy czy autor pisząc we wstępie do swojego albumu słowa o przebudowywaniu dworów miał na myśli m.in. akurat pałac-willę w Jankowicach. Jednakże pewnym jest, że wykonana przez niego fotografia była jedną z ostatnich, jeśli nie ostatnią fotografią tego budynku w jego pierwotnej, sześciennej bryle.

„Pałac wybudował obecny właściciel przed 2. laty.” – napisał w swoim albumie Leonard Durczykiewicz kończąc opis dotyczący pałacu leżącego w podpoznańskim Swadzimiu. Faktycznie sfotografowany w 1912 roku obiekt został zaprojektowany przez Rogera Sławskiego i wybudowany zaledwie dwa lata wcześniej na zlecenie Leona Plucińskiego. Piętrowy budynek z zamkniętym arkadowym gankiem zwieńczonym tarasem i trójkątnym frontonem wysuniętym ponad płaski dach, zdawał się być odpowiednią wizytówką dla szanowanego właściciela.

W momencie, kiedy Leonard Durczykiewicz uwieczniał na kliszy dwór w Sobocie, posiadłość była własnością panny Adeli Dziembowskiej herbu Pomian. Na początku XVI stulecia majątek należał do rodziny Sobockich, na początku XIX wieku do rodziny Łaszkowskich, później do Dziembowskich. Obecny dwór został wybudowany w 1809 roku na polecenie Ignacego Łaszkowskiego. Po Ignacym właścicielami były jeszcze Emilia z Urbanowskich Łaszkowska i Seweryna z Urbanowskich Dziembowska.

Mimo oczywistego pierwszego wrażenia, książka nie jest typowym albumem pełnym zdjęć. Choć tych jest w nim oczywiście najwięcej. Jedno jest pewne – winna ona znaleźć się w domowej bibliotece wszystkich osób budujących dwory, remontujących istniejące lub po prostu interesujących się nimi na co dzień.

Powiadają niekiedy recenzenci o albumach, że to zbiory wybitnych, wyjątkowych, niepowtarzalnych fotografii. Zawsze kiedy przeglądam album Stanisława Markowskiego, nachodzi mnie refleksja, że to niewiarygodny zbiór... codziennych, zwykłych zdjęć.

W 2008 roku wydawnictwo „Graf_ika” wypuściło na rynek ekskluzywne, jednotomowe wydanie reprintu „Dworów Polskich…”. Przypadek sprawił, że w moje ręce trafił jeden z egzemplarzy tego jedynego w swoim rodzaju zbioru fotografii, z których wiele przedstawia dwory z moich rodzinnych okolic. Niejednego wieczora powracałem do tych zdjęć z tęsknotą w sercu, by pewnego dnia po prostu... wyruszyć śladami mistrza Leonarda.